عناصرِ طبیعیاتِ ابن سینا: سرچشمه‌های یونانی و نوآوری‌های عربی
کتاب عناصرِ طبیعیاتِ ابن سینااثر آندرئاس لَمِر بیستمین عنوان است در سلسله انتشاراتِ مطالعات یونانی-عربی والتر دِ گرویتر. این سلسله انتشارات، شامل ویراست‌های انتقادی (همراه با ترجمه) و تک‌نگاشت‌ها، به مطالعات روی متن‌های علمی و فلسفیِ جهان کلاسیک و جهان اسلام اختصاص دارند که در لباسِ زبانِ عربی به ما رسیده‌اند.
Lammer, Andreas.The Elements of Avicenna’s Physics: Greek Sources and Arabic Innovations. Berlin / Boston: Walter de Gruyter, 2018.
عناصرِ طبیعیاتِ ابن سینا: سرچشمه‌های یونانی و نوآوری‌های عربی
آندرئاس لَمِر
اثر شهرزاد ایران نژاد
مؤسسه تاریخ داروسازی و پزشکی دانشگاه ماربورگ آلمان
کتابعناصرِ طبیعیاتِ ابن سینااثر آندرئاس لَمِر بیستمین عنوان است در سلسله انتشاراتِ مطالعات یونانی-عربی والتر دِ گرویتر. این سلسله انتشارات، شامل ویراست‌های انتقادی (همراه با ترجمه) و تک‌نگاشت‌ها، به مطالعات روی متن‌های علمی و فلسفیِ جهان کلاسیک و جهان اسلام اختصاص دارند که در لباسِ زبانِ عربی به ما رسیده‌اند. مخاطبانِ مفروض برای کتاب عناصرِ طبیعیاتِ ابن سینامورخانِ فلسفه و علومِ طبیعی هستند و علاقمندان به تاریخِ فلسفه‌ی عربی. این کتاب بازنوشتی است از پایان‌نامه‌ی دکترای آندرئاس لَمِر که از آن، به راهنماییِ پروفسور پیتر آدامسون و پروفسور داگ نیکولاوس هاسه، در سال ۲۰۱۸ در مدرسه‌ی فلسفه‌ی باستان دانشگاهِ مونیخ، دفاع کرده است.
این کتاب مفاهیم و مسائلی محوری را درطبیعیاتِ شفاءبه بحث می‌گذارد و به واکاویِ متن‌پژوهانه و فلسفیِ بسترِ تاریخیِ استدلال‌های ابن سینا می‌پردازد. فصل اول تاریخِ ترجمه‌یطبیعیاتِارسطو و شرح‌های تاریخی را به آن ارزیابی می‌کند. در این فصل، لَمِر حدود و ثغورِ منابعِ در دسترسِ ابن سینا را مشخص می‌کند. فصل دوم به ارزیابیِ روشِ ابن سینا در ارائه‌ی مفاهیم درطبیعیاتمی‌پردازد. استدلالِ محوریِ این فصل آن است که ابن سینا درطبیعیات، علیرغمِ آنچه سنتاً از ماموریتِ ارسطو در این متن فهم می‌شود، به دنبال ارائه‌ی یک «روشِ تحقیق» نیست، بلکه قصدش یک «رسمِ تدریس» است. در فصل سه، لَمِر به سراغ موضوعات و مبادیِ طبیعیات می‌رود و، در ادامه‌ی استدلالِ محوریِ فصلِ پیش، نشان می‌دهد که در تقابل با ارسطو، ابن سینا به دست یافتن به مبادی از طریقِ تحقیق در بابِ تغییر قائل نیست، بلکه ماده و عدم برای او مبادیِ امورِ طبیعیه هستند. در فصل چهار، لَمِر به ارزیابیِ نظریاتِ ابن سینا در باب طبیعت می‌پردازد: اینکه ابن سینا به صورت‌بندیِ مسلط از مفهومِ طبیعت در فلسفه‌ی باستان (که طبیعت قوایی است مستقل یا نفس‌گونه که در اجسام حلول می‌کند) می‌تازد. فصل پنج به دفاعِ ابن سینا از نظریاتِ ارسطو در بابِ مکان، و فصل شش به تلاشِ ابن سینا برای آشتی دادنِ نظریاتِ تقلیل‌گرایانه‌ی ارسطو در بابِ زمان با نگرگاهی افلاطونی از زمان به مثابه‌ی مقداری ثابت می‌پردازند.
این اثر بر مشاهدات دقیقِ متن‌پژوهانه بنا شده است، و پرسش‌های فلسفیِ نویی در حوزه‌ی ابن‌سیناپژوهی برمی‌انگیزد. بر این اساس، همزمان هم الگویی است راست‌قامت برای پژوهش‌هایی مشابه و هم راه را برای پژوهش‌هایی فلسفی در ادامه باز می‌کند. ترجمه‌ی این اثرِ گران‌سنگ، با اضافه کردنِ پانوشت‌های توضیحی، نمایه‌ی فارسی و واژه‌نامه‌های عربی، یونانی و انگلیسی، میوه‌ی تازه‌ی پژوهشِ یکی از شاخص‌ترین ابن‌سیناپژوهانِ نسلش را در دسترسِ متفکران و پژوهشگرانِ فارسی‌زبان قرار خواهد داد. ساختار کتاب به این شرح است:
مقدمه
۱. سرنوشتِ عربیِ طبیعیاتِ ارسطو
انتقال و ترجمه
شارحان بر متنِ ارسطویی
در باب نسخه‌ی طبیعیاتِ نزدِ ابن‌سینا
۲. روش‌شناسیِ آموزش و یادگیری
روش در طبیعیات
روش و مبادی میانِ طبیعیات و مابعدالطبیعه
۳. موضوعاتِ طبیعیات
جسم، جوهر، و جسمانیت
ماده و صورت به مثابه‌ی مبادیِ مشترک
تغییر و مبدائی زاید
۴. طبیعت و قوا
طبیعت، و نفس، در سنت فلسفیِ یونانی
شرح ابن سینا بر طبیعیات II.۱، ۱۹۲ب۲۰-۲۳
ابن سینا و فیلوپونوس، در بابِ مِیل
خوانش‌های بد از ارسطو
روایتِ ابن سینا از طبیعت و نسبتِ آن با نفس
۵. نشاندن سطح را در مکان
روایتی مشوّش از مکان
روشن کردنِ روایتِ مشوّشِ ارسطو از مکان
حذف کردنِ خلاء و بُعد
۶. زمان و زمان‌مندی در جهانِ طبیعی
رویکردی نو به تعریفی کهنه
پیش و پس
اتصال و سببِ زمان
مشائیتِ نوافلاطونیِ ابن سینا
«آنِ جاری» در روایتِ ابن سینا از زمان
جمع‌بندی
کتابشناسی
نمایه
*بخش‌هایی از این نوشته از مروری به قلمِ بلال ابراهیم بر کتاب عناصرِ طبیعیاتِ ابن سینا وام گرفته است.
Ibrahim, B. (2020). [Review of the book The Elements of Avicenna's Physics: Greek Sources and Arabic Innovations, by Andreas Lammer]. Journal of the History of Philosophy 58(1), 168-170. doi:10.1353/hph.2020.0009.
