یازدهمین نشست ماهیانه مقاله خوانی حکمت و تاریخ پزشکی به صورت حضوری و مجازی در روز چهارشنبه 1404/05/29، از ساعت 13 تا 14:30 در تالار جرجانی دانشکده طب ایرانی برگزار شد. در این جلسه اعضای هیئت علمی دانشجویان و دانش آموختگان تاریخ پزشکی، فلسفه، طب و داروسازی سنتی و سایر علاقمندان حضور داشتند. در این نشست مقاله ای با عنوان"The Science of Sleep in Medieval Arabic Medicine; Part 1: Ibn Sına’s Pneumatic Paradigm" به قلم Nahyan Fancy، توسط آقای دکتر مجید دادمهر، عضو هیئت علمی گروه طب سنتی دانشگاه علوم پزشکی ایران ارائه شد.در ابتدای نشست دکتر حامد آرضائی، مسوول هسته پژوهشی حکمت طبیعی و مدیر گروه تاریخ پزشکی دانشگاه علوم پزشکی ایران، پیرامون معرفی فعالیت های علمی و آثار و تالیفات دکتر نهیان فانسی به طرح موضوع پرداخت.

در ادامه دکتر مجید دادمهر به معرفی مقاله و بحث پیرامون جنبه های مختلف آن پرداخت و در ابتدا در مورد مجله یک معرفی اجمالی و بررسی صورت گرفت. وی افزود: مجله ای که مقاله در آن منتشر شد از دسته مجلات زیست پزشکی بوده و یک مجله تخصصی در زمینه تاریخ و فلسفه پزشکی محسوب نمی شود. البته این مجله یک بخشی به نام تاریخ پزشکی داشته که در قالب دعوت سردبیر از نویسنده خبره مقالاتی در این حوزه منتشر می کند. عضو هیئت علمی گروه طب سنتی در ادامه نویسنده مقاله و زمینه های پژوهشی او را نیز معرفی کرد. دکتر دادمهر نتایج بدست آمده از این مقاله را به این ترتیب طبقه بندی کرد. دکتر نهیان فانسی در این مقاله به بازخوانی اندیشه ابن‌سینا پیرامون خواب پرداخت. دلیل اهمیت پرداختن به این موضوع به این سبب بود که این انگاره وجود داشت که تا قبل از قرن بیستم، خواب به عنوان یک پدیده غیرفعال با حداقل یا بدون فعالیت مغزی طبقه‌بندی می‌شد. این اظهارات بر اساس خوانش‌ها و بازسازی‌های خاص از تاریخ خواب، با استفاده از آثار پزشکی اروپای غربی و نادیده گرفتن آثار نوشته شده در سایر نقاط جهان مطرح می‌شوند. در حالیکه از زمان ابن سینا به بعد، خواب یک پدیده کاملاً غیرفعال تلقی نمی‌شد. در حقیقت ابن سینا با تکیه بر سنت پزشکی اولیه یونان، درک جدیدی از خواب ارائه داد و افزایش فعالیت‌های بخش‌های خاصی از مغز (و بدن) در طول خواب را مطرح کرد. نویسنده مقاله در ادامه به بازخوانی و معرفی دیدگاه بقراط و جالینوس به عنوان افراد پیش رو در این حوزه و سپس بیان نظرگاه ابن سینا و رویکرد او در تکامل نظریات پیرامون خواب و طرح الگوی پنوماتیک برای خواب پرداخت.

دکتر فانسی می نویسد: از آنجاییکه ارسطو یک رویکرد قلب محور داشته در روایت او از خواب مغز نقش ناچیزی ایفا می‌کند، هرچند او اذعان دارد که بدن در طول خواب کاملاً غیرفعال نیست و بخش‌هایی از بدن و روح در طول خواب فعال می‌مانند. در عوض، جالینوس با استفاده از شواهد کالبدشناسی نشان داد که مغز منبع احساس، حرکت و اعمال شناختی مانند حافظه و تخیل است جالینوس در درجه اول استدلال می‌کرد که خواب به خاطر مغز اتفاق می‌افتد، زیرا مغز نیاز دارد قوه ادراک خود را تجدید کند.

به طور خلاصه، جالینوس و ارسطو تشخیص دادند که احساس و حرکت در خواب بسیار کاهش می‌یابد، هرچند کاملاً از بین نمی‌رود. برخی فعالیت‌ها، مانند تخیل و هضم، در طول خواب بدون وقفه ادامه می‌یابند. هر دو موافق بودند که بدن در لمس خنک‌تر به نظر می‌رسد. اما در مورد علت خواب اختلاف نظر داشتند. در نهایت، جالینوس به عنوان یک پزشک، بیشتر به جنبه‌های بالینی خواب، مانند چگونگی تأثیر خواب در بیماری‌های خاص، درمان اختلالات خواب، یک رژیم خواب سالم و غیره، علاقه‌مند بود

نویسنده مقاله در ادامه اشاره می کند، آثار ابن سینا نقطه عطفی در نظام‌مند کردن خواب است. روایت او با آنچه در آثار ارسطو، جالینوس و پیروان آنها یافت می‌شود، تفاوت قابل توجهی دارد. ابن سینا در کتاب قانون در طب عنوان می کند: «خواب بازگشت روح نفسانی از آلات حس و حرکت به منبع [یعنی مغز] است و همراه با آن، آلات آن به دلیل بازگشت، صدور اعمال را متوقف می‌کنند، مگر آنهایی که برای تضمین بقا ضروری هستند، مانند آلات تنفس.» روح با «افزایش جوهر خود از طریق جایگزینی آنچه در هنگام بیداری استفاده شده بود» دوباره بازآرایی می‌شود. فانسی در نتیجه گیری و جمع بندی مقاله می نویسد: درک پنوماتیک ابن سینا از خواب در آثار جالینوس وجود ندارد. نقش حیاتی تجدید قوای روحی، حالت‌های مختلف بدن بر اساس مراحل خواب، توضیح بی‌نقص اختلالات خواب با اشاره به مزاج‌های ناسالم ارواح، چه به دلیل حالات روانی، هضم غذا یا هوای استنشاق شده، همگی از کتاب قانون ابن سینا سرچشمه می‌گیرند و نه مستقیماً از آثار ارسطو و جالینوس، آنطور که اغلب ارائه می‌شود.

در پایان نشست به سوالات حاضرین در جلسه هم پاسخ داده شد. لازم به ذکر این سلسله نشست ها به همت هسته های پژوهشی حکمت طبیعی و تاریخ پزشکی موسسه مطالعات تاریخ پزشکی، طب ایرانی و مکمل، به صورت ماهیانه برگزار می شود.همچنین کمیته تحقیقات دانشجویی دانشکده طب ایرانی هم در برگزاری این نشست ها همکاری می کند.