مروری بر کتاب پزشکی اسلامی دوره میانه

" Medieval Islamic Medicine"

نویسندگان: Emilie Savage-Smith and Peter E. Pormann

مطالعه کتاب پزشکی اسلامی قرون‌وسطی، تاریخ پیچیده و غنی را نشان می‌دهد که اغلب نادیده گرفته شده است. دانشمندان نظرات متفاوتی درباره‌ی سهم پزشکان مسلمان دارند، به‌طوری‌که برخی مانند مانفرد اولمان در کتاب طب اسلامی، استدلال می‌کنند که پیشرفت‌های آن‌ها حداقل و عمدتاً وابسته به دانش یونانی بوده است. در مقابل، دیگران تأثیر قابل‌توجه پزشکی اسلامی قرون‌وسطی بر توسعة شیوه‌ها و نظریه‌های پزشکی که بر اروپا و فراتر از آن تأثیر گذاشته است را شناسایی کرده‌اند. کتاب «پزشکی اسلامی دوره میانه»، یکی از این کتاب‌ها است که در سال 2007 جایزة مطالعات خاورمیانه را از انجمن دوستی بریتانیا  و کویت دریافت کرد. هر دو نویسندة این کتاب، جزء مهم‌ترین پژوهشگران غربی تاریخ پزشکی مسلمانان هستند.

موضوعات کلیدی و ساختار: کتاب پورمن و ساویج-اسمیت به‌صورت موضوعی و نه تاریخی سازماندهی شده است. این کتاب، علاوه بر مقدمه و نتیجه‌گیری شامل شش موضوع اصلی در شش فصل است: ظهور پزشکی اسلامی، نظریه پزشکی، نقش پزشکان در جامعه، عمل پزشکی، پزشکی عامیانه و زندگی پس از مرگ پزشکی اسلامی. این رویکرد موضوعی امکان درک جامع‌تری از موضوع را فراهم می‌کند که از قرن هفتم تا شانزدهم و از اسپانیا تا هند را در بر می‌گیرد.

سیستم‌های بیمارستانی: یکی از مهم‌ترین دستاوردهای پزشکی اسلامی قرون‌وسطی تأسیس سیستم‌های بیمارستانی پیشرفته بود. بیمارستان منصوری در قاهره به‌عنوان یک مؤسسه به‌ویژه چشمگیر معرفی شده است که به مراقبت از ثروتمندان و فقرا می‌پرداخت. این بیمارستان از درمان‌های نوآورانه‌ای مانند درمان موسیقی برای بیماران روانی استفاده می‌کرد که نشان‌دهنده طبیعت پیشرفته مراقبت‌های پزشکی در این دوره است. دیدگاه سلطان المنصور قلاوون برای بیمارستان بر شمولیت و همدلی در مراقبت‌های بهداشتی تأکید داشت.

طب عامیانه و نبوی: کتاب همچنین به استفاده از درمان‌های مردمی و جادویی و همچنین طب نبوی اشاره می‌کند، هرچند که به تفکیک‌های بین شیعه و سنی به طور عمیق نمی‌پردازد. این جنبه تنوع فرهنگی و مذهبی در پزشکی اسلامی را منعکس می‌کند که در شکل‌گیری شیوه‌های پزشکی نقش داشته است.

انتقال به اروپا: فصل پایانی به انتقال دانش پزشکی اسلامی به اروپا می‌پردازد و زندگی پس از مرگ پزشکی اسلامی را نشان می‌دهد. این تبادل در توسعه پزشکی اوایل مدرن در غرب بسیار مهم بود، هرچند که کتاب تنها به طور سطحی به این موضوع می‌پردازد.

دسترس‌پذیری و مطالعه بیشتر: هدف نویسندگان این است که موضوع را برای عموم قابل‌دسترس کنند و مقدمه‌ای واضح بر پزشکی اسلامی قرون‌وسطی ارائه دهند. برای کسانی که به کاوش عمیق‌تری علاقه‌مندند، کتاب به نوشته‌های دقیق‌تری اشاره می‌کند و شامل یک رشته پادکست‌ها توسط پیتر پورمن است که از طریق وبگاه دانشگاه وارویک در دسترس است.

به طور خلاصه، این کتاب به‌عنوان یک بررسی مقدماتی از پزشکی اسلامی قرون‌وسطی عمل می‌کند و به تأثیرات قابل‌توجه و شخصیت‌های تأثیرگذار در این زمینه اشاره می‌کند و به این چالش می‌پردازد که پزشکی اسلامی تنها ادامه دانش یونانی بوده است و در عوض آن را به‌عنوان بخشی حیاتی از تاریخ پزشکی که شایستة شناسایی و قدردانی است، ارائه می‌دهد.

ترجمه و بازنویسی: زهرا علمدار، دانشجوی دکتری تاریخ پزشکی دانشگاه علوم پزشکی ایران