نشست نهم از سلسله جلسات ماهیانه مقاله‌خوانی حکمت و تاریخ ‌پزشکی در تاریخ چهارشنبه 27/1/1404 با حضور جمعی از اندیشه‌ورزان حوزه تاریخ علم و پزشکی برگزار شد. این جلسه که در سالن جرجانی دانشکده طب ایرانی دانشگاه علوم پزشکی ایران برگزار گردید، به بازخوانی مقاله‌ای از خانم رافائلا ویت با عنوان «چارلز یکم، پیشگام ترجمه الحاوی: حمایت در میانه دیپلماسی و علائق پزشکی» اختصاص یافت.

معرفی مقاله و نویسنده

خانم رافائلا ویت به عنوان پژوهشگر تاریخ پزشکی در دانشگاه هومبولت آلمان فعالیت دارند. این در حالی است که ایشان با دانشگاه کلن نیز در این زمینه همکاری می‌کنند. مقاله مذکور اثری است که به عنوان پژوهشی میان‌رشته‌ای به حوزه تاریخ، تاریخ علم و خاصه پزشکی پرداخته است.

مباحث اصلی نشست

* معرفی کلی مقاله و نویسنده آن

* بررسی زمینه تاریخی و علمی دوره ترجمه مذکور با محوریت توضیح درباره مواردی که توسط نویسنده مسکوت مانده از جمله شرحی درباره وضعیت سیاسی جنوب ایتالیا در قرون وسطی با محوریت چهار مورد:

الف) حکومت بیزانس ب) حکومت مسلمانان ج) حکومت نورمان‌ها د) پادشاهی سیسیل و آنژو و در گام بعدی شرحی مختصر درباره چارلز یکم (آنژو) و دوره حکومت وی

* تقسیم‌بندی مقاله به چند بخش و توضیح هرکدام از قسمت‌ها شامل:

1. نقل‌قول مستقیم از مقدمه نسخه خطی الحاوی

2. بررسی فرآیند تهیه نسخه و ترجمه آن شامل بخش‌های: الف) تحلیل تصاویر نسخه ب) انجامه نسخه ج) بررسی یک سند د) بررسی سندی دیگر

3. بررسی، بازبینی و اصلاح ترجمه کتاب

4. تزئینات نسخه

5. اهداف و انگیزه‌های سیاسی، علمی و فرهنگی

6. چرایی انتخاب الحاوی

7. روابط چارلز یکم با تونس و مشرق زمین

8. نتیجه پروژه

9. بررسی نقاط قوت و نقاط ضعف مقاله

نویسنده در ابتدا پس از نقل‌قولی مختصر از ترجمه لاتین الحاوی، معرفی کوتاهی از این کتاب و نویسنده مشهور آن، محمدابن زکریای رازی داشته و سپس از چارلز یکم به عنوان پیشگام در آغاز این ترجمه یاد می‌کند. خانم ویت، در ادامه، به بررسی و تحلیل سه تصویر ابتدایی نسخه پرداخته است؛ تصاویری که حضور نمایندگان چارلز در دربار حفصیان تونس، دریافت نسخ، تحویل آن به چارلز یکم و آغاز روند ترجمه را نشان می‌دهند. پرداختن به مترجم این کار و شرح احوال وی، از دیگر موارد مورد اشاره بود.

بررسی دو سند از اسناد چارلز یکم، خانم ویت را به دو نکته رهنمون ساخت: نکته نخست اینکه براساس اسناد، ترجمه کل الحاوی در یک بازه زمانی یک ساله انجام شد که این امر، نشان از وجود تیمی حرفه‌ای در این کار دارد. نکته دوم به این موضوع می‌پردازد که نسخه‌های در اختیارِ چارلز یکم، پنج نسخه بوده‌اند که همگی در صندوق‌هایی بزرگ و در یک قلعه نگهداری می‌شد؛ نکته‌ای که ارزش و اهمیت این نسخ را در میان اروپاییان به مثابه گنجینه‌ای سترگ نمایان می‌سازد.

پس از پایان کار ترجمه، نسخه توسط چارلز یکم به تذهیب‌گران و مینیاتوریست‌ها سپرده شد تا اثری مجلّل و نمادین خلق گردد. در اینجا خانم ویت با ذکر پرسشی، بخش توصیف اقدامات را به پایان رسانده و وارد حوزه تحلیل نیات چارلز آنژو می‌شود. ایشان پس از بررسی زمینه‌های سیاسی و فرهنگی دوره چارلز آنژو، انگیزه وی را ابتدا علاقه به پزشکی و سپس نمایش تصویری از وی به عنوان پادشاهی حامی دانش معرفی می‌کند؛ انگیزه‌ای که چرایی آن باتوجه به زمینه به قدرت رسیدن چارلز یکم آشکارتر می‌گردد.

در بیان چرایی انتخاب الحاوی، ایشان باتوجه به حجم زیاد و عدم محبوبیت این اثر در جهان اسلام، ترجمه تمام کتب مشهور پیش از چارلز یکم و عدم وجود نسخ خطی دیگر در سیسیل و به طور کلی جنوب ایتالیا را از دلایل انتخاب الحاوی برشمردند. در بیان نتیجه پروژه، خانم ویت آن را با شکست همراه دانسته و دو دلیل را برای این امر عنوان کردند:

 1. سبک متنی دشوار و نظم کمتر آن 2. انتقال مرکزیت علمی از جنوب به شمال اروپا و رکود علمی منطقه

در پایان نیز، نویسنده به نقش مهم حامیان علمی در روند انتقال دانش اشاره کرده و از چارلز آنژو به عنوان پادشاهی حامی علم نام می‌برد.

نتایج و دستاوردهای نشست

این مقاله، حلقه‌ای مهم از زنجیره انتقال علوم، خاصه پزشکی را در قرون وسطی بررسی کرده است؛ نقطه‌ای از تاریخ جنوب ایتالیا که علاقه به ترجمه متون در آن تقریباً به پایان می‌رسد. بررسی یک نقطه انتقال تاریخی و گذار از دوره‌ای به دوره دیگر از اهمیت بالایی برخوردار است؛ زیرا با جهت‌گیری‌های تازه تاریخی همراه خواهند بود. شناخت این نقاط با درک زمینه‌های سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و علمی آن، ما را به چگونگی پیوند گذشته به حال رهنمون می‌سازد.